Obrzęk limfatyczny
Obrzęk limfatyczny powstaje na skutek nagromadzenia w tkance płynu o dużej zawartości białka. Płyn limfatyczny (chłonka, limfa, łac. lympha = czysta woda) nie może być odprowadzany przez uszkodzony układ limfatyczny w wystarczającym stopniu i następuje jego zastój. Obrzęk limfatyczny może w zasadzie występować we wszystkich regionach ciała, jednak w większości przypadków dotyczy nóg.
Przydatne informacje na temat obrzęku limfatycznego
Autodiagnoza
Obrzęk limfatyczny czy lipidowy?
Aby zilustrować różnice pomiędzy obrzękiem limfatycznym a obrzękiem lipidowym, zestawiliśmy najważniejsze kryteria różnicujące.
| OBRZĘK LIMFATYCZNY | OBRZĘK LIPIDOWY | |
Występowanie obrzęku | asymetryczny | symetryczny |
| Bolesna wrażliwość na ucisk | nie | tak |
| Siniaki (krwiaki) | nie | tak |
| Róża przyranna (łac. erysipelas) | często | nie |
Opuchlizna na grzbiecie stopy lub dłoni | tak | nie |
Ważne: Taka autodiagnoza nie zastąpi wizyty u specjalisty. Wizyta u specjalisty jest niezbędna dla uzyskania prawidłowej diagnozy.
Warto wiedzieć
- Pozytywny objaw Stemmera może wskazywać na obrzęk limfatyczny nogi. Można to z łatwością sprawdzić samodzielnie.
- Spróbuj unieść skórę drugiego palca u nogi za pomocą kciuka i palca wskazującego. Jeśli uda Ci się bez problemu chwycić skórę, objaw Stemmera jest negatywny. W takim przypadku prawdopodobnie nie masz do czynienia z obrzękiem limfatycznym.
- Jeśli nie uda się unieść skóry, będzie to pozytywny objaw Stemmera, co oznacza, że prawdopodobnie masz obrzęk limfatyczny.
- Porównaj fałdy skóry na drugim palcu obu nóg. Na stopie z pozytywnym objawem Stemmera fałd jest znacznie grubszy.
- Negatywny objaw Stemmera nie musi oznaczać, że można wykluczyć obrzęk limfatyczny. Jeśli występują inne objawy, należy je koniecznie skonsultować z lekarzem specjalistą.
Co należy rozumieć pod pojęciem obrzęk limfatyczny?
W przypadku obrzęku limfatycznego często nie występują dolegliwości bólowe, jednak pojawia się silna opuchlizna z uczuciem napięcia w dotkniętych chorobą obszarach ciała, co prowadzi do dużego ograniczenia ruchu i dalszych powikłań. Obrzęk limfatyczny dotyczy zarówno kobiet, jak i mężczyzn, przy czym choroba częściej dotyka kobiety.
Najczęstszą przyczyną obrzęku limfatycznego są przebyte choroby, takie jak np. nowotwór piersi u kobiet. Znacznie rzadziej występują wrodzone predyspozycje (np. zbyt mała liczba naczyń limfatycznych). Obrzęk limfatyczny nie pojawia się bezpośrednio po operacji w obrębie układu limfatycznego. Często dzieje się to dopiero wiele lat później, czyli z ogromnym opóźnieniem.
Może się więc zdarzyć, że choroba nie od razu zostanie rozpoznana jako obrzęk limfatyczny (stadium 0). W czasie, który upływa bez stosowania odpowiedniej terapii, stan obrzęku limfatycznego może się pogorszyć i utrudnić późniejsze leczenie.
Ze względu na przyczyny wyróżnia się dwie postacie obrzęku limfatycznego
Pierwotny obrzęk limfatyczny
Pierwotny obrzęk limfatyczny może się pojawić bezpośrednio po urodzeniu lub na dowolnym etapie życia. Przyczynami mogą być:
- Wrodzony brak naczyń limfatycznych
- Nadmierne lub niedostateczne wykształcenie naczyń limfatycznych i węzłów chłonnych
- Stwardnienie węzłów chłonnych
Wtórny obrzęk limfatyczny
Wtórny obrzęk limfatyczny występuje znacznie częściej niż pierwotny obrzęk limfatyczny. U jego podłoża zawsze leży wcześniejsza przyczyna, która doprowadziła do upośledzenia funkcji lub uszkodzenia układu limfatycznego. Wtórny obrzęk limfatyczny może się pojawić na każdej części ciała i może mieć wiele różnych przyczyn. Mogą to być na przykład:
- Urazy powodujące uszkodzenie naczyń limfatycznych lub węzłów chłonnych
- Operacje, które wymagają usunięcia węzłów chłonnych lub przecięcia naczyń limfatycznych (np. operacja raka piersi)
- Stany zapalne wywołane przez wirusy, bakterie, grzyby, itp.
- Nieleczona, przewlekła niewydolność żylna
- Guzy, choroby złośliwe, naświetlanie, infekcje, ukąszenia owadów itp.
Jakie są mieszane formy obrzęków?
Oprócz pierwotnych i wtórnych form obrzęku limfatycznego mogą wystąpić również następujące mieszane formy obrzęku:
Obrzęk żylno-limfatyczny
Obrzęk żylno-limfatyczny występuje niemal wyłącznie w obrębie nóg. Jest on konsekwencją choroby flebologicznej, czyli choroby układu naczyń żylnych. Obrzęk żylno-limfatyczny może być spowodowany żylakami, ale również np. zakrzepicą. Jeśli obrzęk, który powstał w wyniku choroby żył (obrzęk żylny), nie będzie leczony, może doprowadzić do trwałego przeciążenia układu limfatycznego. Tkanka twardnieje i tworzy się obrzęk żylno-limfatyczny.
Obrzęk lipo-limfatyczny
Obrzęk lipo-limfatyczny może się rozwinąć w zaawansowanym stadium i jako powikłanie obrzęku lipidowego (objaśnienie od strony 20 niniejszej broszury). Mocno rozrastająca się tkanka tłuszczowa powoduje zwężenie naczyń limfatycznych, co ogranicza odpływ limfy, która gromadzi się w tkance. Inaczej niż w normalnym przypadku, obrzęk limfatyczny związany z lipodemią rozwija się zwykle symetrycznie.
Objawy – po czym rozpoznać obrzęk limfatyczny?
Objawy obrzęku limfatycznego można podzielić na odczuwalne wewnętrznie i widoczne na zewnątrz. Na podstawie poniższych punktów możesz rozpoznać, czy masz obrzęk limfatyczny.
Objawy widoczne na zewnątrz
Poniższe objawy są wyraźnie widoczne w miejscach dotkniętych chorobą i mogą występować w różnym nasileniu:
- Autodiagnoza
- Asymetryczna opuchlizna jednej kończyny (np. tylko jedna noga)
- Zwykle spuchnięty jest również grzbiet stopy/dłoni
- Przebarwienia skóry i inne zmiany skórne
- Podatność na stany zapalne i podrażnienia skóry
- Wyraźnie widoczne fałdy i bruzdy skórne
- Możliwe ograniczenia ruchowe
Objawy odczuwalne wewnętrznie
Oprócz widocznych symptomów mogą również występować objawy czuciowe wskazujące na obrzęk limfatyczny:
- Zmęczenie, ciężkość lub ból kończyn
- Uczucie ucisku lub napięcia
- Mrowienie lub kłucie
- Lekkie drętwienie części ciała dotkniętej obrzękiem
- Szybsze męczenie chorej ręki lub nogi
Objawy widoczne na zewnątrz
Poniższe objawy są wyraźnie widoczne w miejscach dotkniętych chorobą i mogą występować w różnym nasileniu:
- Autodiagnoza
- Asymetryczna opuchlizna jednej kończyny (np. tylko jedna noga)
- Zwykle spuchnięty jest również grzbiet stopy/dłoni
- Przebarwienia skóry i inne zmiany skórne
- Podatność na stany zapalne i podrażnienia skóry
- Wyraźnie widoczne fałdy i bruzdy skórne
- Możliwe ograniczenia ruchowe
Objawy odczuwalne wewnętrznie
Oprócz widocznych symptomów mogą również występować objawy czuciowe wskazujące na obrzęk limfatyczny:
- Zmęczenie, ciężkość lub ból kończyn
- Uczucie ucisku lub napięcia
- Mrowienie lub kłucie
- Lekkie drętwienie części ciała dotkniętej obrzękiem
- Szybsze męczenie chorej ręki lub nogi
Jeśli zauważysz u siebie jeden lub kilka objawów obrzęku lipidowego, skontaktuj się z lekarzem specjalistą. Wczesne rozpoznanie ma pozytywny wpływ na przebieg choroby.
Test kciuka – na czym polega?
Przyłóż kciuk do obrzękniętej tkanki i uciskaj przez ok. 10 sekund. Zwolnij ucisk. Jeśli wgłębienie nie zniknie natychmiast, może to wskazywać na obrzęk limfatyczny.
Stadia choroby
Obrzęki limfatyczne mogą mieć cztery stadia, w zależności od stopnia nasilenia obrzęku. Stadium determinuje również formę leczenia obrzęku limfatycznego, którą należy wdrożyć niezwłocznie po rozpoznaniu, aby zapobiec powiększeniu się obrzęku lub pogorszeniu stanu zdrowia.
Stadium 0 – stadium utajone
- Wiadomo, że układ limfatyczny jest już uszkodzony
- Obrzęk nie jest (jeszcze) widoczny
Stadium I – spontanicznie odwracalne
- Opuchnięta tkanka jest miękka
- Obrzęk ustępuje po uniesieniu kończyny
- Po naciśnięciu palcem pozostaje widoczne wgłębienie
Stadium II – stadium nieodwracalne samorzutnie
- Stwardnienie tkanki łącznej
- Obrzęk nie ustępuje już po uniesieniu kończyny
- Wykonanie wgłębienia palcem jest już niemal niemożliwe
Stadium III – słoniowacizna
- Objętość chorej kończyny jest ekstremalnie powiększona
- Stwardniała skóra ze zmianami skórnymi
- Silne ograniczenie ruchomości
Koncepcja leczenia obrzęków limfatycznych
Jedyną metodą leczenia obrzęku limfatycznego, która w potwierdzony sposób przyczynia się do poprawy lub przeciwdziała pogorszeniu stanu zdrowia, jest kompleksowa fizyczna terapia przeciwobrzękowa (KTP). Obejmuje ona manualny drenaż limfatyczny (MLD), terapię uciskową dostosowaną do stadium obrzęku limfatycznego, pielęgnację skóry oraz ćwiczenia odbarczające i niezbędną inicjatywę własną pacjenta. Tylko konsekwentne kontynuowanie terapii może zapewnić redukcję obrzęku limfatycznego i trwałe utrzymanie efektu terapeutycznego.
Metody operacyjne
- Metody resekcji
- Metody pochodne
- Metody rekonstrukcyjne
Wszystkie wymienione środki i metody wymagają spełnienia specjalnych warunków i wymagań oraz rozważenia korzyści i oceny ryzyka.
Warto wiedzieć
Zebraliśmy przydatne wskazówki, które podpowiedzą Ci, co oprócz terapii możesz zrobić dla swojego ciała w przypadku obrzęku limfatycznego. Zadbaj o dobre samopoczucie poprzez odpowiednią aktywność sportową lub zdrowe odżywianie. Dowiedz się, co najbardziej Ci pomaga i poprawia samopoczucie!
Jakie powikłania mogą wystąpić?
Jeśli obrzęk limfatyczny nie jest leczony lub jeśli leczenie jest niewystarczające albo nieprawidłowe, z biegiem lat mogą się rozwinąć zmiany skórne i stwardnienia tkanek. Mogą też wystąpić inne powikłania, które będą przyczyną dodatkowych problemów.
W obszarach ciała dotkniętych obrzękiem limfatycznym skóra staje się sucha i zaczyna się łuszczyć Białko, którego uszkodzony układ limfatyczny nie odprowadza w wystarczający sposób, odkłada się w tkance. Może to prowadzić do powstawania stanów zapalnych. Tworzy się nowa tkanka łączna, na skutek czego obrzęk się powiększa i twardnieje (zwłóknienia).
Ponieważ w dotkniętym chorobą obszarze ciała system immunologiczny pacjentów cierpiących na obrzęk limfatyczny nie działa prawidłowo, organizm jest bardziej podatny na infekcje bakteryjne skóry, takie jak róża przyranna (łac. erysipelas) czy grzybica skóry (mykoza). Wymagają one natychmiastowego leczenia farmakologicznego.