Człowiek w swoim życiu wykonuje ponad 200 milionów kroków. Każdy z nich jest wspaniałym osiągnięciem. To, co wydaje się tak proste, jest w rzeczywistości złożoną sekwencją ruchów z doskonałym wyczuciem czasu i stałą koordynacją. Staw skokowy, jako centralny punkt, umożliwia szeroki zakres ruchów i spełnia różnorodne wymagania.
Staw skokowy ciągle się porusza, a dodatkowo jest stale poddawany działaniu dużych sił. Tym ważniejsze jest więc odpowiednio wczesne leczenie urazów i związanej z nimi niestabilności więzadeł, ponieważ mogą one mieć poważne następstwa.
Budowa stawu skokowego jest optymalnie dostosowana do jego różnych zadań – to mechanizm, w którym perfekcyjnie współpracują różne kości, mięśnie, więzadła i ścięgna.
Staw skokowy składa się z dwóch części: stawu skokowego górnego i stawu skokowego dolnego. Dwa stawy częściowe uzupełniają się funkcjonalnie, tworząc jedną spójną całość. Takie współdziałanie umożliwia podnoszenie i opuszczanie, a także supinację i pronację stopy.
Jako najsilniejsze ścięgno w ciele, ścięgno Achillesa łączy mięśnie zginaczy podudzia z kośćmi stopy, umożliwiając jej zginanie. Ma około 5 cm szerokości i długość od 20 do 25 cm.
Stabilizację stawu skokowego zapewnia mocny aparat więzadłowy. Więzadła mają ograniczoną elastyczność, która wynosi tylko 3% ich pierwotnej długości. Aparat więzadłowy zabezpiecza staw skokowy od zewnątrz trzema pojedynczymi więzadłami (tylnym, środkowym i przednim więzadłem zewnętrznym). Stronę wewnętrzną wzmacnia zespół więzadeł w formie wachlarza (więzadło przyśrodkowe).
Istnieją również przednia i tylna syndesmoza. Te elastyczne struktury tkanki łącznej łączą piszczel i kość strzałkową z kostką, działając jak fałszywy staw.
Kość skokowa (łac. talus) odgrywa kluczową rolę w przenoszeniu mocy z dolnej części nogi na stopę. Przesuwanie się kości kostki w kierunku czubka stopy, gdy noga poniżej kolana jest unieruchomiona, nazywa się przesunięciem kości skokowej.
Ból stawu skokowego zwykle pojawia się w wyniku ostrego urazu. Jednak inne przyczyny, takie jak nieprawidłowe ustawienie, podrażnienie ścięgien, stany zapalne, objawy przeciążenia, czynniki dziedziczne, takie jak wrodzone osłabienie więzadeł i oznaki zużycia, jak na przykład choroba zwyrodnieniowa stawów, mogą również prowadzić do bólu stawu skokowego.
Podstawą rozpoznania jest badanie kliniczne. Podejrzenie diagnozy stawia się na podstawie anamnezy, obserwacji, badania palpacyjnego oraz testu mobilności i stabilności. Na przykład przesunięcie kości skokowej w kierunku dystalnym określa się również podczas tzw. testu szuflady. Podejrzenie diagnozy jest następnie zwykle weryfikowane za pomocą procedur technicznych, obrazowych, takich jak zdjęcia rentgenowskie, badania ultrasonograficzne, MRI i CT.
Region, w którym odczuwany jest ból, może dostarczyć informacji o rodzaju urazu lub obecnej choroby.
Poważne uszkodzenie stawu skokowego zawsze jest wynikiem mechanicznego działania siły zewnętrznej na stawy i więzadła. Skręcenie stopy nad kostką zewnętrzną (uraz supinacyjny) jest tu najczęstszą przyczyną i prowadzi do nadmiernego rozciągania, naderwania więzadeł, a nawet złamań w kostce.
Uraz więzadeł zewnętrznych (uraz supinacyjny)
Zdecydowanie najczęstszą przyczyną dolegliwości stawu skokowego i bólu jest skręcenie stopy na zewnątrz (uraz supinacyjny). Prowadzi to do przeciążenia aparatu więzadłowo-torebkowego po zewnętrznej stronie stopy. Skręcenie powoduje nadmierne rozciągnięcie lub rozdarcie struktur więzadła. Ponadto może dojść do urazów współistniejących.
Uraz więzadeł wewnętrznych
Więzadło wewnętrzne łączy wewnętrzną kostkę z kością skokową i piętową. Jest znacznie bardziej złożone niż więzadło zewnętrzne i składa się z przedniej, środkowej i tylnej części, które stabilizują staw skokowy i zapobiegają jego skręceniu. W przypadku zerwania więzadła wewnętrznego, więzadło wewnętrzne w stawie skokowym górnym ulega zerwaniu lub całkowitemu oderwaniu.
Złamanie stawu skokowego
W okolicy stawu po skręceniu mogą wystąpić uszkodzenia takie jak oderwanie powierzchni stawowej lub złamania kości łydki (fibula), piszczelowej (tibia) lub skokowej (talus).
Urazy te mogą następnie wpływać również na inne struktury w stopie i skutkować nadmierną ruchomością (hipermobilność) lub ograniczeniem ruchomości. Zwykle pojawia się silny ból w stawie skokowym oraz towarzyszący mu obrzęk i zasinienie. Przy złamaniach, w przypadku których doszło do przemieszczenia kości, staw skokowy może ulec widocznej deformacji.
Przewlekła niestabilność więzadeł
Nie każdy ma tak samo silne więzadła. Ponadto niestabilność więzadeł może utrzymywać się w wyniku urazu, który nie został całkowicie wyleczony. Więzadła stawu skokowego potrzebują ok. 9 miesięcy, aby całkowicie się ustabilizować i ponownie być w stanie udźwignąć ciężar ciała. Niecałkowite wygojenie więzadeł lub nieprawidłowe ustawienie stopy, spowodowane np. przyjmowaniem postawy oszczędzającej w fazie regeneracji, zwiększa prawdopodobieństwo skręcenia kostki lub utraty pewności kroku po urazie, zwłaszcza podczas uprawiania sportu lub chodzenia po nierównym podłożu.
Przewlekłej niestabilności więzadeł można w wielu przypadkach zapobiec, jednak urazy stawu skokowego i aparatu więzadłowego stopy zdecydowanie zbyt często pozostają nieleczone lub niedostatecznie leczone w fazie ostrej, tzn. bezpośrednio po wypadku. Pacjenci nie traktują swoich objawów poważnie lub zgłaszają się do lekarza zbyt późno. W efekcie w późniejszym etapie życia u co drugiej osoby pojawiają się problemy nie tylko ze stopą, ale również z innymi stawami.
Nieleczona przewlekła niestabilność górnego i dolnego stawu skokowego to tzw. deformacja przedartretyczna, czyli czynnik ryzyka rozwoju artrozy, którą w końcowym stadium można już leczyć tylko poprzez stosowanie kosztownego obuwia ortopedycznego, wymianę stawu lub operację usztywnienia.
Zwyrodnienie stawu
W zdrowym stanie chrząstki stawowe ułatwiają ruch stawów i zapewniają amortyzację podczas chodzenia. Artroza to objaw zużycia tych powierzchni w stawie. Uszkodzenia chrząstek stawowych nie są spowodowane jedynie zużyciem związanym z wiekiem. Choroba zwyrodnieniowa stawu skokowego to często następstwo niedostatecznie zaleczonych urazów.
Kontuzja może doprowadzić do tego, że stopa będzie trwale poddawana niekorzystnym obciążeniom. Takie nieprawidłowe obciążenie trwające wiele lat skutkuje zużywaniem chrząstki, aż w końcu powierzchnie stawowe zaczynają ocierać się o siebie i powodują silny ból. Im wcześniej wykryta zostanie niestabilność więzadeł lub rozpoczynająca się artroza, tym skuteczniej można im przeciwdziałać. Celem musi być jednak podjęcie wczesnych działań zapobiegawczych, które pozwolą uniknąć uszkodzenia chrząstki.
Zapalenie stawów (artretyzm)
Zapalenie w kostce może mieć różne przyczyny, takie jak zapalenie ścięgien, artroza stawu skokowego lub reumatyzm. Ból często ogranicza ruchomość stawu.
Reumatyzm (reumatoidalne zapalenie stawów)
Reumatoidalne zapalenie stawów powoduje zapalenie błony maziowej, co powoduje obrzęk w wyniku nagromadzenia się płynu w stawie. Substancje zapalne i białe krwinki osadzają się i prowadzą do rozrostu, który wgryza się w chrząstkę.
Achillodynia
Achillodynia to zespół bólowy w okolicy ścięgna Achillesa spowodowany przeciążeniem lub nieprawidłowym obciążeniem. Ból pojawia się w wyniku ostrego podrażnienia ścięgna Achillesa i jego tkanki ślizgowej i może być zlokalizowany lub rozlany. Jeśli achillodynia ponownie nie ustąpi, mogą wystąpić zmiany zwyrodnieniowe.
Zerwanie ścięgna Achillesa
Jeśli dojdzie do zerwania ścięgna Achillesa, często pojawia się trzask przypominający bicz, któremu towarzyszy przeszywający ból. Osoba dotknięta urazem nie jest już w stanie stanąć na palcach. Aby uniknąć utraty sprawności, należy przystąpić do leczenia tak szybko, jak to możliwe. Oprócz leczenia chirurgicznego istnieje również możliwość leczenia zachowawczego, które stosuje się przede wszystkim u pacjentów w podeszłym wieku oraz pacjentów z chorobami współistniejącymi.
W celu pierwszej pomocy po urazach w trakcie sportu oraz innych czynności zaleca się postępować zgodnie z zasadą czterech kroków: pauza, ochłodzenie, kompresja i wznoszenie. W zależności od nasilenia bólu i objawów należy zasięgnąć porady lekarza.
W fazie ostrej po urazie pacjenci cierpią z powodu bólu, obrzęku i ograniczenia ruchomości. Z reguły po ostrym urazie lub operacji stosuje się ortezy, które funkcjonalnie zmniejszają obciążenie więzadeł zewnętrznych, nie ograniczając przy tym wszystkich ruchów stawu.
Zwichnięcie stawu skokowego (dystorsja stawu skokowego to najczęstszy typ urazu w ortopedii sportowej. W większości przypadków skręcenie następuje przez kostkę zewnętrzną (uraz supinacyjny).
Zwykle stosuje się leczenie zachowawcze. W początkowej fazie leczenia po urazie staw skokowy należy ustabilizować zewnętrznie za pomocą ortezy stawu skokowego, a następnie stopniowo zwiększać obciążenie.
Przy ostrych urazach często pojawiają się obrzęki. Podkolanówki uciskowe noszone pod ortezą stawu skokowego, mogą przyspieszyć redukcję obrzęku, a tym samym pozytywnie wpłynąć na proces gojenia.
W fazie mobilizacji struktury więzadłowe powinny się na nowo ułożyć i wzmocnić. Faza ta trwa do momentu przywrócenia stabilności górnego i dolnego stawu skokowego. Wczesne przywrócenie ruchu jest bardzo ważne dla osiągnięcia lepszych efektów terapeutycznych.
Podczas procesu gojenia urazu supinacyjnego oraz po zakończeniu leczenia ostrej fazy urazu pacjentom należy zaproponować wsparcie stawu skokowego poprzez zastosowanie stabilizatora miękkiego. Stabilizatory miękkie obejmują staw skokowy i uciskają go. Efektem jest poprawa czucia głębokiego, stymulacja mięśni i stabilizacja stawu.
Często po zakończeniu fazy mobilizacji staw skokowy nie jest odpowiednio stabilny. Może to skutkować nieprawidłowym obciążeniem stopy i sąsiadujących lub dalszych stawów. W przypadku nawracających dystorsji, bólu i subiektywnego poczucia niestabilności, szczególnie na nierównych powierzchniach, stabilizator miękki należy nosić na stałe.
W wyniku niedostatecznie leczonych urazów i niestabilności może dojść do uszkodzenia chrząstki (artroza) w stawie skokowym. Cienki, podtrzymujący bandaż, który pasuje do każdego buta, może pomóc ograniczyć zużycie stawów.
Poziom 1 – niski stopień trudności
3 x 30 sekund
Przenieś ciężar ciała na chorą nogę i zegnij drugą nogę. Staraj się utrzymywać oś nogi prosto i patrzeć przed siebie. Jeśli to możliwe, kontroluj swoją pozycję w lustrze.
3 x 30 sekund
Przenieś ciężar ciała na chorą nogę i podciągnij drugą nogę do góry. Staraj się utrzymywać oś nogi prosto i patrzeć przed siebie. Jeśli to możliwe, kontroluj swoją pozycję w lustrze.
3 x 30 sekund
Przenieś ciężar ciała na chorą nogę. Ćwiczenie polega na przeniesieniu tułowia i zdrowej nogi z pozycji pionowej do poziomej. Staraj się utrzymywać oś nogi prosto i patrzeć przed siebie.
Poziom 2 – średni stopień trudności
3 x 30 sekund
Możliwe pomoce to platforma do balansowania, deska do balansowania lub złożony ręcznik. Stań chorą nogą na platformie i zegnij drugą nogę. Staraj się utrzymywać oś nogi prosto i patrzeć przed siebie. Jeśli to możliwe, kontroluj swoją pozycję w lustrze.
3 x 30 sekund
Możliwe pomoce to platforma do balansowania, deska do balansowania lub złożony ręcznik. Stań chorą nogą na platformie. Unieś zdrową nogę do przodu do góry, a następnie wróć do pozycji wyjściowej. Staraj się utrzymywać oś nogi prosto i patrzeć przed siebie. Jeśli to możliwe, kontroluj swoją pozycję w lustrze.
Poziom 3 – wysoki stopień trudności
3 x 30 sekund
Możliwe pomoce to poduszka sensomotoryczna, mini trampolina lub zwykła poduszka. Stań chorą nogą na poduszce sensomotorycznej i zegnij drugą nogę. Staraj się utrzymywać oś nogi prosto i patrzeć przed siebie. Jeśli to możliwe, kontroluj swoją pozycję w lustrze.
3 x 8 powtórzeń
Możliwe pomoce to poduszka sensomotoryczna, mini trampolina lub zwykła poduszka. Stań obiema nogami na poduszce balansowej, unieś na chwilę zdrową nogę i wykonaj wypad do tyłu poprzez ugięcie nogi w biodrze i kolanie. Wróć do pozycji wyjściowej. Jeśli to możliwe, kontroluj swoją pozycję w lustrze.
Poziom 4 – bardzo wysoki stopień trudności
3 x 8 powtórzeń
Alternatywą dla najniższego stopnia schodów może być stabilna platforma lub skrzynia o podobnej wysokości.
Uwaga: Umieść matę antypoślizgową na podłodze przed najniższym stopniem! Stań na najniższym stopniu schodów i patrz w dół.
Zeskocz obiema nogami w dół i stabilizuj ciało przez trzy sekundy po wylądowaniu poprzez lekkie ugięcie kolan, utrzymując oś nogi prosto i prostując podbicie stopy.
3 x 8 powtórzeń
Alternatywą dla najniższego stopnia schodów może być stabilna platforma lub skrzynia o podobnej wysokości.
Uwaga: Umieść matę antypoślizgową na podłodze przed najniższym stopniem! Stań na najniższym stopniu schodów i patrz w dół.
Zeskocz obiema nogami w dół, ale wyląduj tylko na chorej nodze. Stabilizuj ciało przez trzy sekundy po wylądowaniu poprzez lekkie ugięcie kolan, utrzymując oś nogi prosto i prostując podbicie stopy.
