NL
  • International

  • English Version EN

Het lipoedeem

Lipoedeem is een pijnlijke verstoring van de vetverdeling die vrijwel uitsluitend vrouwen bij vrouwen voorkomt. Bij lipoedeem vindt er een toename plaats in de ophoping van de vetcellen bij de ledematen. De vetophopingen kunnen voorkomen op de benen, het zitvlak, de heupen of de armen. Daar is het weefsel bijzonder druk- en pijngevoelig. In tegenstelling tot de klachten kan de vetophoping niet worden opgelost met sporten of een dieet. Actuele inzichten over oorzaken, symptomen, diagnose en behandeling voor lipoedeem vindt u hier.

Definitie en oorsprong van de term lipoedeem

Lipoedeem (Grieks lip = vet) is een pijnlijke aandoening van het vetweefsel. Het is een onregelmatige (niet proportionele), symmetrische verstoring van de vetverdeling die vrijwel alleen bij vrouwen voorkomt. De verstoring treedt alleen op aan de ledematen.

Omdat in het verleden werd uitgegaan van een vochtophoping in het weefsel, is de aandoening aangemerkt als oedeem. Op basis van de nieuwste inzichten treedt bij puur lipoedeem geen zwelling van opgehoopt weefselvocht op.

Verstoorde vetverdeling

De onregelmatigheid, d.w.z. de ongelijke verdeling, bij lipoedeem treedt altijd symmetrisch op aan beide benen of beide armen. Romp, hoofd en hals/nek zijn niet aangedaan. De toename van vet kan zich gelijkmatig over de boven- en onderbenen (zogenaamd rijbroeksyndroom) en de boven- en onderarmen verdelen of alleen de boven- en onderbenen treffen. Een lipoedeem dat zich uitstrekt over het bovenbeen en de heupen, noemen we ook wel 'rijbroekfenomeen'. De voeten en handen zijn bij puur lipoedeem niet aangedaan. Daarom ontstaat meestal een verschil in omvang, een soort niveauverschil, met de aangrenzende gezonde regio, een zogenaamde 'mof' of 'kraagvorming'. Grote vetuitstulpingen aan de knie, het bovenbeen of de bovenarm worden aangeduid als 'kwabben'.

Ernst: Pijn vs. verschijningsvorm

De uiterlijke verschijningsvorm van de ledematen hangt niet samen met de hevigheid van de subjectieve klachten. Dit betekent dat uitgesproken vetophopingen in bepaalde omstandigheden minder pijnlijk kunnen zijn dan relatief slanke ledematen. Daarom wordt de indeling in stadia die tot 2023 gebruikelijk was vandaag de dag alleen nog maar gebruikt om onderscheid te maken tussen verschijningsvormen, dus de morfologie. De vorm heeft slechts een omschrijvend karakter. Een indeling in stadia voor de klachten bestaat tot op heden niet.

Indeling in stadia voor morfologisch onderscheid

Indeling in stadia voor morfologisch onderscheid


Oorzaken van lipoedeem

Een lipoedeem komt vrijwel uitsluitend bij vrouwen voor. Dit kan twee wezenlijke oorzaken hebben, namelijk een stoornis in het x-chromosoom of een specifieke stoornis van de vrouwelijke hormoonhuishouding. Meestal is de aanleiding waardoor de chronische ziekte zich manifesteert een hormoonverandering in het lichaam, zoals tijdens de puberteit, tijdens of na een zwangerschap of de overgang. Als de ziekte al aanwezig is, kan dat gedurende die fasen weer tot een verslechtering van de klachten leiden, oftewel een schub. Er lijkt een erfelijke oorzaak voor lipoedeem te zijn. Vaak hebben meerdere generaties vrouwen binnen een familie er last van. De precieze oorzaken van lipoedeem hebben nog geen definitieve wetenschappelijke verklaring.

Het percentage lipoedeempatiëntes in de bevolking is niet bekend. In onderzoeken wordt meestal uitgegaan van een percentage van 5 tot 11% van alle vrouwen. Het kan lang duren voordat de aandoening zich manifesteert. De klachten worden als zodanig vaak niet goed herkend en er wordt lang mee doorgelopen. Bovendien zorgt de puur klinische aanpak bij het stellen van de diagnose vaak voor onzekerheid. Op basis daarvan worden veel lipoedemen niet herkend.

Goed om te weten

Meer informatie, tips en ervaringen van patiënten voor patiënten vindt u op ons blog Frauensache, het initiatief voor lipoedeempatiënten.


Klachten bij lipoedeem

De klachten van lipoedeem kunnen heel plotseling optreden of gedurende maanden of jaren onopvallend toenemen. De belangrijkste subjectieve klachten van een lipoedeem zijn pijn bij drukken, aanraking of spontane pijn en een zwaar gevoel. Bij drukpijn heeft de patiënte al pijn bij lichte druk. Pijn bij aanraking betekent dat een aanraking al pijnlijk is. Spontane pijn treedt plotseling en zonder reden op in het weefsel. Daar komt de deels duidelijke disproportionaliteit van het lichaam met deels duidelijke vetkwabben nog bij.

Aan de hand van de volgende punten kunt u bepalen of u mogelijk last hebt van lipoedeem.

Grafische weergave symptomen lipoedeem

Uiterlijk zichtbare symptomen

Er zijn uiterlijke tekenen waaraan we een lipoedeem zeer goed kunnen herkennen:

  • Beide benen of ook armen zijn buitenproportioneel stevig gevormd, terwijl de voeten en handen slank zijn en niet door lipoedeem zijn aangedaan.
  • Het lichaam ziet eruit alsof het verkeerd is samengesteld: het bovenlichaam is naar verhouding slank, terwijl de benen, soms de billen, heupen of ook de armen duidelijk volumineuzer zijn.
  • De confectiematen van het boven- en onderlichaam verschillen extreem van elkaar.
  • Sport, gezonde voeding en diëten hebben op de aangedane plekken weinig invloed, de omvang wordt niet of slechts in onbeduidende mate geringer

Innerlijk voelbare symptomen

Naast de zichtbare tekenen zijn er voelbare symptomen waaraan men een lipoedeem kan herkennen. Deze kunnen heviger worden na lang zitten, staan, lopen respectievelijk in de loop van de dag en ook door warmte:

  • Extreme gevoeligheid voor aanraking van het weefsel
  • Vatbaarheid voor drukpijn
  • Stekende, plotseling optredende pijn
  • Zwaar gevoel in benen en armen

Deze subjectieve klachten 'hoeven' niet allemaal voor te komen bij elke lipoedeempatiënte. Wanneer u een of meer tekenen bij uzelf waarneemt, kunt u het best een arts raadplegen. Geschikte specialismen zijn hiervoor lymfologie en flebologie. Een vroegtijdige diagnose is belangrijk om een optimaal behandelingsproces te kunnen garanderen en vermindering van klachten te bereiken.


Diagnose van lipoedeem

Helaas duurt het vaak zeer lang voordat de diagnose lipoedeem wordt gesteld, soms wel tientallen jaren. Lipoedeem wordt vaak ten onrechte verward met andere aandoeningen, zoals adipositas, lymfoedeem of lipohypertrofie, een pijnloze verstoring van de vetverdeling.

De diagnose lipoedeem wordt klinisch gesteld. Dit betekent dat de patiënte zonder beeldvormende onderzoeksmethoden wordt onderzocht. De arts gebruikt de eigen zintuigen. Inspectie en palpatie, oftewel kijken en voelen, zijn zeer belangrijk bij het stellen van de diagnose lipoedeem. Voor een nauwkeurige anamnese wordt de patiënte systematisch ondervraagd. Daarbij wordt informatie verzameld over hoe deze de klachten subjectief ervaart en de familiaire voorgeschiedenis.

Er zijn geen meetbare parameters waarmee lipoedeem kan worden aangetoond. Om andere aandoeningen uit te sluiten, kunnen verschillende onderzoeksmethoden met behulp van apparatuur worden ingezet, zoals echografie, om een oedeem uit te sluiten. Er kunnen eventueel laboratoriumparameters worden gebruikt voor een differentiële diagnose, maar deze zijn evenzeer ongeschikt om lipoedeem aan te tonen.

Tijdens het eerste bezoek en tijdens volgende controles worden de biometrische waarden lichaamsgewicht, lichaamslengte en omvang van taille en heupen gemeten. De Body Mass Index (BMI) is bij lipoedeem geen geschikte waarde, omdat daarbij de toename van het aangedane vetweefsel wordt overschat. De verhouding van buikomvang en lichaamslengte (waist to height ratio) is een betere indicatie. Verdere metingen aan de aangedane ledematen moeten voor de planning van de behandeling en tijdens volgende controles worden aangevuld. Om de disproportionaliteit te beschrijven, kan het lipohypertrofiequotiënt van Herpetz* worden gebruikt, dat ook afhankelijk is van de mate van adipositas.

 

*LipQ = omvang bij het grootste gedeelte van het bovenbeen in cm / lichaamslengte in cm 
32-35% = gering; 36-40% = matig; 41-45% = sterk; 46-51% = ernstig; >52% = gigantisch

Behandeling van lipoedeem

Grafiek modulaire lipoedeemtherapie
Grafiek modulaire lipoedeemtherapie

Welke gerelateerde en secundaire aandoeningen komen vaak voor?

Vanwege gerelateerde aandoeningen en complicaties moeten lipoedeempatiëntes indien gewenst ook de afdelingen diëtiek, lymfologie, orthopedie, dermatologie en flebologie raadplegen.


Afbakening van lipoedeem ten opzichte van lipohypertrofie, lymfoedeem en adipositas

Wie een symmetrische stoornis in de vetverdeling heeft aan de benen of aan de armen die pijnloos is, heeft geen lipoedeem. Deze aandoening heet lipohypertrofie en daarvoor is in de regel geen therapie nodig. Daaruit kan echter na verloop van tijd een lipoedeem ontstaan. Ook bij lymfoedeem en adipositas kunnen vergelijkbare klachten als bij lipoedeem optreden. Hoe de indicaties van elkaar verschillen, leest u in dit overzicht:

 LipoedeemLipohypertrofieAdipositasLymfoedeem
Vetvermeerdering+++++++++(+)
Disproportionele ledematen aan de romp++++++(+)+
Oedeem *ØØ(+)+++
Drukpijnen+++ØØØ
Symmetrie+++Ø

Symboolverklaring:

+ tot +++ aanwezig; (+) mogelijk; Ø niet aanwezig
* De oedeemvorming is variabel en altijd afhankelijk van de omvang van voorafgaande therapie en van het stadium van de aandoening.

Belangrijk

Deze zelfcontrole is geen vervanging voor een bezoek aan de specialist. Om een correcte diagnose te kunnen stellen, is zo'n bezoek beslist noodzakelijk.