Manuele lymfedrainage (MLD) is een speciale massagetechniek die primair is bedoeld om de lymfecirculatie in het lichaam te verbeteren en verhard weefsel te verzachten. Anders dan bij gebruikelijke massages concentreert MLD zich op het lymfatische systeem, dat een belangrijke rol speelt bij de 'ontgifting' van het lichaam. Deze medische massage wordt uitgevoerd door speciaal opgeleide lymfetherapeuten, meestal fysiotherapeuten met een aanvullende opleiding. Met behulp van zachte, cirkelvormige en pompende bewegingen wordt overtollig vocht weggetransporteerd uit het weefsel en wordt de afvoer van lymfevocht gestimuleerd. Naast het verminderen van de zwelling wordt de massage ook ingezet voor pijnvermindering en ter ontspanning.
Manuele lymfedrainage is een speciale fysiotherapeutische methode en medische vorm van massage die het lymfesysteem stimuleert. Na de bloedsomloop is het lymfesysteem het belangrijkste transportsysteem in het menselijk lichaam. Het bestaat uit lymfatische organen en vaten die verantwoordelijk zijn voor de afvoer van afvalstoffen. De afzonderlijke lymfebanen kronkelen door het hele lichaam en monden uit in lymfeklieren waarin het lymfevocht wordt gefilterd. Lymfeklieren bevinden zich in grote aantallen in bijvoorbeeld de hals, de oksels en de liezen. Andere bevinden zich dieper in het lichaam, bijvoorbeeld in het buikgebied. MLD wordt vaak gebruikt als behandeling van lymfoedemen, dus een overmatige ophoping van lymfevocht. De behandeling bestaat uit diverse technieken. Door zachte, ritmische en cirkelende bewegingen van de handen op de huid wordt het vocht in de lymfebanen gestimuleerd voor het afvoeren. MLD werkt ontstuwend en vermindert spanningspijn. Ook bij lipoedeem kan manuele lymfedrainage nuttig zijn. Lipoedeem is een pijnlijke verstoring in de vetverdeling aan de benen of de armen. MLD kan de vetcellen niet verminderen of verkleinen, maar kan wel de pijn verminderen en het weefsel iets zachter maken.
Tijdens een manuele lymfdrainage ligt de patiënt plat op een behandeltafel. De lymfetherapeut gebruikt speciale handgrepen met zachte bewegingen om de lymfestroom te stimuleren. Daarbij moet het natuurlijke verloop van de lymfevaten in het lichaam worden gevolgd om stuwingen op te lossen en het vocht in de richting van de lymfeklieren te leiden, waar het wordt gefilterd en verder wordt geleid. Voor deze techniek is vakmanschap en precisie vereist voor een optimaal resultaat.
Manuele lymfedrainage van het bovenlichaam
Voorafgaand aan de therapie wordt een uitvoerige anamnese afgenomen waarbij wordt gevraagd naar bestaande aandoeningen en klachten. Met MLD maakt de therapeut de afvoerwegen systematisch vrij. Daarbij worden vaak meerdere lichaamsgebieden behandeld om verschillende gebieden van het lymfesysteem te activeren. De lymfedrainage begint met het vrijmaken van de centrale afvoerwegen van het lymfevocht, het zogeheten "aanlymfen". Hierbij wordt achtereenvolgend in de sleutelbeengroeven, onder de oorlellen, onder de oksels, rond het diafragma, de buik en de liezen de huid in cirkels verschoven. Daar bevinden zich de belangrijkste afvoerpunten die hierdoor worden vrijgemaakt. Zo kan een zuigende werking worden gegenereerd die reikt tot in de extremiteiten. Daarna volgen de daadwerkelijk te behandelen lichaamsdelen zoals armen en benen.
Eerst wordt het weefsel met zachte, cirkelvormige bewegingen en ritmische drukuitoefening op de lymfebanen voorbereid. De afvoer van vocht uit het getroffen gebied wordt daardoor vereenvoudigd. Aansluitend worden de lymfeklieren doelgericht gestimuleerd om een versterkte 'ontwatering' van het weefsel te bereiken. Daarvoor worden speciale handgrepen gebruikt die naar behoefte individueel kunnen worden aangepast.
De drie hoofdrichtingen van MLD zijn gebaseerd op Asdonk, Vodder en Földi. De vier basisgrepen van Dr. Emil Vodder zijn pompgreep, draaigreep, staande cirkel en handvatgreep. Alle grepen moeten zacht en hoofdzakelijk cirkelvormig worden uitgevoerd. Daardoor ontstaan rekprikkels. Er is een duwfase in de richting van de gewenste afvoer en een passieve ontspanningsfase. De grepen worden optimaal aangepast aan de verschillende delen van het lichaam.
Bij een verhard (gemanifesteerd) lymfoedeem zijn meerdere grepen nodig, zoals de cirkelvormige oedeemgreep, de grote ontspanningsgreep en de grote verschuivingsgreep. Tijdens het uitvoeren van deze greeptechnieken wordt de behandeling aangepast aan de consistentie van het weefsel. Hoe vaster het oedeem, hoe harder de druk.
Met behulp van deze greeptechnieken wordt de lymfeafvoer gestimuleerd, waardoor de pompprestaties van de lymfevaten worden verbeterd. De grepen zorgen namelijk voor een prikkel voor een verhoogde pompfrequentie van de gladde spiercellen in de lymfebanen. Het vaak herhalen van de grepen zorgt voor een verhoogde doorstroom.
In principe kunnen in alle weefsels van het lichaam oedemen optreden. Het betreft in de meeste gevallen armen of benen. Daardoor zijn dat de meest voorkomende toepassingsgebieden van manuele lymfedrainage. Maar ook op de romp, in het hals-hoofd-gebied en bij de schaamstreek kunnen zwellingen optreden die behandeld kunnen worden met MLD.
De werking van MLD komt tot stand door drukopbouw in het weefsel, rekstimulatie, afwisselende druk- en zuigwerking. De behandeling heeft de volgende positieve effecten:
Er zijn uiteenlopende voordelen van manuele lymfedrainage. Naast het reduceren van zwellingen en vochtophopingen kan ze namelijk ook worden ingezet voor pijnvermindering, ontgifting en verbetering van het huidbeeld. Daarnaast wordt de ontspanning en het welzijn van de patiënt gestimuleerd, wat een positieve invloed kan hebben op het hele lichaam en de geest. Manuele lymfedrainage biedt zo een volledige behandelmethode die zowel lichamelijke als emotionele ontspanning en verlichting mogelijk maakt.
* Dit effect is echter medisch omstreden.
Manuele lymfedrainage is een belangrijk onderdeel van beide fasen van de complexe fysische ontstuwingstherapie (CFO): de ontstuwings- en onderhoudsfase. CFO omvat vier basisprocedures:
Compressietherapie
Door speciale lymfologische compressieverbanden (bijv. Juzo SoftCompress in combinatie met Kurzzug-compressieverbanden) of verstelbare compressiehulpmiddelen (bijv. Juzo ACS Light of Juzo Compression Wrap) aan te leggen, wordt de lymfeafvoer in de ontstuwingsfase ondersteund en het resultaat van de ontstuwing gegarandeerd.
Tijdens de onderhoudsfase worden medische compressiemiddelen (bijv. Juzo Expert) gebruikt.
Ontstuwende bewegingsoefeningen
Doelgerichte oefeningen bevorderen de lymfestroom. De combinatie van compressie en beweging is ideaal.
Huidverzorging
De juiste verzorging van de huid is belangrijk om infecties te voorkomen.
Manuele lymfedrainage
Deze speciale vorm van massage heeft als doel het gestuwde vocht uit het weefsel te leiden. Deze kan worden gebruikt op benen, armen, gezicht en romp.
Deze vier onderdelen van CFO zijn alleen mogelijk met een grote mate van zelfmanagement.
Er is aangetoond dat manuele lymfedrainage uiterst werkzaam is bij de behandeling van lymfoedeem. Een lymfoedeem kan verschillende oorzaken hebben, zoals letsel, operaties of aangeboren verstoringen van de lymfeafvoer. Een lymfoedeem ontstaat wanneer de lymfeafvoer verstoord is vanwege een chronische ontsteking van het interstitium (de ruimte tussen cellen, weefsel, organen), zodat het vocht wordt opgestuwd in het weefsel. Dat veroorzaakt bewegingsbeperkingen en een hoger risico op infectie. De verhoogde lymfelast kan op de lange termijn ernstige vaatschade tot gevolg hebben. Als met de MLD de lymfestroom wordt gestimuleerd, helpt dat om zwellingen te verminderen, de stofwisseling te verbeteren en het immuunsysteem sterker te maken.
Lees meer over het onderwerp lymfoedeem op onze pagina "goed geïnformeerd": Lymfoedeem.
Ook bij de behandeling van lipoedeemklachten is de werking van manuele lymfedrainage aangetoond. Naast het reduceren van zwellingen en vochtophopingen kan deze namelijk ook worden ingezet voor pijnvermindering. Daarbij worden de pijnreceptoren in de huid, de zogeheten C-vezels, gestimuleerd. Zo wordt de pijndrempel verhoogd en wordt de pijn zelf verminderd. Lipoedeempatiënten profiteren na een behandeling van lichte benen en zachter weefsel. Aangezien het grootste deel van de lipoedeempatiënten ook last heeft van adipositas en daardoor het risico loopt op aan adipositas gerelateerd lymfoedeem, kunnen met MLD meerdere ziektebeelden tegelijk worden behandeld.
Meer informatie over deze aandoening vindt u op de pagina "goed-geïnformeerd": Lipoedeem.
Er zijn veel redenen waarom manuele lymfedrainage zinvol is na een operatie. Ten eerste wordt tijdens een operatie vaak een incisie gemaakt in de huid. Vanwege de positie van de lymfebanen direct onder de huid worden deze bij operaties vrijwel altijd doorgesneden. Dit leidt tot een ophoping van vocht die kan worden beperkt met behulp van MLD. Bovendien stimuleert de behandeling de vorming van nieuwe lymfevaten in het doorgesneden weefsel. Het vermogen om te bewegen is na een ingreep vaak beperkt of de arts heeft rust- en herstelfasen voorgeschreven om te verzekeren dat de operatie resultaat oplevert. Daardoor kunnen de spierpompen aanzienlijk minder helpen bij het transporteren van vocht. Daarom is een behandeling met manuele lymfedrainage aan te bevelen na een operatieve ingreep. Bij littekentherapie zorgt MLD voor een betere mobiliteit van littekens. Bovendien kan de therapie ook in deze gevallen pijn verminderen en het genezingsproces bevorderen.
De beslissing of MLD na een operatie kan worden ingezet, is afhankelijk van diverse factoren, zoals het type operatie, de individuele situatie van de patiënt en de aanbevelingen van de arts. De fasen van wondgenezing spelen ook een rol.
Ook voorafgaand aan een operatie kan manuele lymfedrainage zinvol zijn om een zwelling door een letsel of aandoening te verminderen en zo de ingreep eenvoudiger te maken.
Wetenswaardigheden over dit onderwerp vindt u op de pagina "goed-geïnformeerd": Littekens.
Tijdens de zwangerschap hoopt zich bij sommige zwangeren lymfevocht in het weefsel op door de veranderde hormoonspiegel. Het gevolg zijn oedemen in benen en voeten, vaak ook in de armen en handen. De klachten kunnen door manuele lymfedrainage en het dragen van compressiekousen worden verbeterd. Hier moet worden afgezien van een diepe lymfedrainage in het buik- en bekkengebied.
Meer informatie over dit onderwerp kunt u lezen in onze bijdrage 'Een succesvolle combinatie: zwangerschap en compressie'
Manuele lymfedrainage is een zachte vorm van behandeling die meestal geen zware bijwerkingen heeft. Toch moet deze worden uitgevoerd door gekwalificeerde therapeuten om tot optimale resultaten te leiden. Bij bepaalde aandoeningen of individuele omstandigheden kunnen contra-indicaties aanwezig zijn waarmee zeker rekening moet worden gehouden tijdens de behandeling.
Door de toename van vocht in de bloedsomloop stijgt tegelijkertijd de belasting van het hart. In geval van zwakte (hartinsufficiëntie) kan het gevaarlijk zijn. Een lymfedrainage moet derhalve goed onderlegd zijn.
De belangrijkste contra-indicaties:
Vraag zeker uw arts of bij u contra-indicaties bestaan voor een manuele lymfedrainage.
Kan manuele lymfedrainage door uzelf worden uitgevoerd?
Bij manuele lymfedrainage wordt het hele lichaam tijdens het liggen systematisch met bepaalde grijptechnieken behandeld. Daarom is deze behandeling niet geschikt om geheel of gedeeltelijk zelf uit te voeren. Cirkelende bewegingen bij de sleutelbeenderen, onder de oksels of oren en op de buik kunnen na uitleg zelf worden uitgevoerd. Op de armen kunnen na instructie bepaalde grijptechnieken worden uitgevoerd. Lichaamsgebieden die iets moeilijker bereikbaar zijn, zijn minder goed geschikt. De benen kunnen moeilijk door uzelf worden behandeld, omdat u door het buigen van het bovenbeen een knik in de voor de lymfestroom belangrijke lies veroorzaakt.
Wat daarnaast mogelijk is: Stimulerende ademhalings- of bewegingsoefeningen of IPC (intermitterende pneumatische compressie) en ook AIC (apparatieve intermitterende compressiebehandeling) met behulp van behandeling met een lymfomaat.
Waar moet ik vóór de manuele lymfedrainage rekening mee houden?
Waar moet ik na de manuele lymfedrainage rekening mee houden?
Hoe lang houdt het effect van een manuele lymfedrainage aan?
Normaal gesproken houdt de werking van een lymfedrainage ongeveer 24 uur aan. Juist in de ontstuwingsfase moet de behandeling daarom idealiter elke dag plaatsvinden.
Hoe vaak en hoe lang moet MLD worden uitgevoerd?
De frequentie en de duur zijn zeer individueel en zijn afhankelijk van diverse factoren, zoals het ziektebeeld, de symptomen, andere therapieën en de levensstijl. Personen die regelmatig bewegen, hebben vaak minder behandelingen nodig dan mensen die niet vaak bewegen. Chronische ziekten, zoals een primair of secundair lymfoedeem of een lipoedeem, vereisen een langdurige behandeling. Tijdens de zwangerschap of na operaties moet de behandeling worden uitgevoerd totdat de zwelling ook zonder behandeling niet meer optreedt.
Hoe wordt MLD voorgeschreven?
Bij veel patiënten bestaat onduidelijkheid over de mogelijkheden voor het voorschrijven van MLD. Meestal worden eerst ongeveer 6 tot 10 behandelingen voorgeschreven. Bij chronische aandoeningen kunnen per kwartaal tot maximaal 36 eenheden per 3 maanden worden voorgeschreven.
Bij bepaalde diagnoses wordt het "artsenbudget" niet belast, daartoe behoren ook lymfoedeemdiagnoses vanaf stadium II. MLD-verwijzingen voor lipoedeempatiënten zijn "budgetneutraal". Deze regeling geldt tot eind 2025. Bij lipoedeem geldt een zogeheten bijzondere voorschriftbehoefte, bij chronisch lymfoedeem een zogeheten langdurige geneesmiddelenbehoefte. Afhankelijk van de omvang en de ernst van het oedeem duurt de MLD 30, 45 of 60 minuten. Zo wordt dat ook op de verwijzing vermeld.
Wat moet worden vermeld op de verwijzing voor manuele lymfedrainage?
De belangrijkste informatie voor patiënten die op de verwijzing voor MLD moet worden vermeld, is aantal, frequentie (bijv. 1-2 x per week) en duur:
Vanaf oktober 2024 moeten flexibiliseringen van MLD-tijden worden ingevoerd.
Hoelang is een verwijzing voor MLD geldig?
De verwijzing is vanaf de datum van voorschrijven meestal 28 dagengeldig. Bij dringende behandelbehoefte moet zelfs binnen 14 dagen met de behandeling worden aangevangen. Een onderbreking van de therapie mag zonder goede reden niet langer dan 14 dagen duren.
Wordt manuele lymfedrainage vergoed door de ziektekostenverzekering?
Ja, bij voorschrift door een arts wordt de MLD door de wettelijke ziektekostenverzekering vergoed. Want de werking is in diverse onderzoeken aangetoond en de behandeling geldt als effectieve alsmede al tientallen jaren bewezen behandelmethode. Desalniettemin zijn patiënten verplicht een wettelijke bijbetaling te doen, tenzij ze van de wettelijke bijbetaling zijn vrijgesteld. Deze bijbetaling bedraagt 10% van de medische kosten of 10 euro per voorschrift.
Bij de meeste diagnoses belasten de MLD-verwijzingen het budget van de artsen van de ziektekostenverzekeraar niet.
Bestaan er opleidingen tot lymfedrainagetherapeut?
Opleiding en kwalificaties zijn beslissend voor het succes van de behandeling. Lymfedrainagetherapeut is geen klassiek leerberoep, maar een gecertificeerde vervolgopleiding. Fysiotherapeuten of medische massagetherapeuten kiezen vaak voor deze aanvullende kwalificatie met als doel een overeenkomstige aanvullende kwalificatie te behalen aan een erkende onderwijsinstelling. De opleiding met bijbehorend examen duurt in de regel meerdere weken en omvat theoretische kennis over het lymfesysteem en behandelt praktische vaardigheden in het uitvoeren van speciale massagetechnieken. Alleen na een dergelijke opleiding mag manuele lymfedrainage worden aangeboden en uitgevoerd. Om hun kennis up-to-date te houden en om nieuwe technieken te leren, moeten lymfetherapeuten regelmatig bijscholing volgen.